Бүгүнкү күндө тездик менен күч алып келе жаткан медицинанын эң маанилүү багыттарынын бири - жашоо мүнөзү деп аталган медицина. Бул жашоо образына терапия катары мамиле кылуу, оорунун алдын алуу эмес. Көпчүлүгүбүз медицина жаатындагы жетишкендиктер кандайдыр бир жаңы дары-дармектер, лазердик же хирургиялык шаймандар, кымбат жана жогорку технологиялар деп ойлойбуз. Бирок, тамак-ашыбызды жана жашоо шартыбызды жөнөкөй тандоо ден-соолугубузга жана жыргалчылыгыбызга терең таасир этет. Акыркы 37 жылда Дин Орниш, дарыгер, Профилактикалык медицина илим изилдөө институтунун негиздөөчүсү жана Калифорния Университетинин Сан-Францискодагы Медицина мектебинин профессору жана өзүнүн ысымын алып жүргөн диетанын автору, кесиптештери менен биргеликте жана кызматташтыкта алдынкы илимий борборлор менен бир катар рандомизацияланган көзөмөлдөөчү сыноолор жана демонстрациялык долбоорлор өткөрүлүп, жашоо мүнөзүнүн ар тараптуу өзгөрүшү жүрөктүн коронардык оорусунун жана башка бир нече өнөкөт оорулардын өнүгүшүн өзгөртүүгө мүмкүндүк берет. Изилденген жашоо образына төмөнкүлөр кирди:
- Тамак-аш азыктарын керектөө, өсүмдүктөрдүн диетасына өтүү (табигый түрдө май жана шекер аз);
- стресстен арылтуу ыкмалары (анын ичинде йога жана медитация);
- орточо физикалык активдүүлүк (мисалы, басуу);
- социалдык колдоо жана жамааттык жашоо (сүйүү жана жакындык).
Узак мөөнөттүү иштин жүрүшүндө алынган маалыматтар, жашоо образынын татаал өзгөрүүлөрү жардам бере тургандыгын көрсөттү:
- көптөгөн жүрөк оорулары менен күрөшүү же алардын өнүгүшүн олуттуу төмөндөтүү;
- кан тамырларды тазалап, жаман холестериндин деңгээлин төмөндөтүү;
- сезгенүүнү, кычкылдандыруучу стрессти жана рактын өнүгүшүн шарттаган гендерди басуу;
- хромосомалардын учтарын узартуучу жана ошону менен клеткалардын картаюусунун алдын алуучу ферментти активдештирүү.
Натыйжалар жаңы жашоо образын баштагандан бир ай өткөндөн кийин байкалып, узак мөөнөткө сакталып калды. Сыйлык катары пациенттер дарыланууга кеткен чыгымдарды кыйла төмөндөтүшкөн! Айрым натыйжалар төмөндө кененирээк баяндалат, кызыккандар аягына чейин окушат. Калгандардын көңүлүн эң кызыктуу, изилдөөлөрдүн натыйжаларынын бирине бургум келет: адамдар канчалык диета жана күнүмдүк адаттарын өзгөрткөн сайын, алардын ден-соолугунун көрсөткүчтөрү ошончолук өзгөрүп турду. Кандай гана жашта болбосун !!! Андыктан жашоо образыңызды жакшыртуу эч качан кеч эмес, аны кадам сайын жасасаңыз болот. Бул узак мөөнөттүү изилдөөнүн башка натыйжалары:
- 1979-жылы, пилоттук изилдөөнүн жыйынтыктары, 30 күндүн ичиндеги жашоо образынын татаал өзгөрүүлөрү миокард перфузиясына каршы турууга жардам берерин көрсөткөн. Ошондой эле ушул мезгилде стенокардия кармоо жыштыгынын 90% га кыскаруусу байкалган.
- 1983-жылы биринчи рандомизацияланган көзөмөлгө алынган сыноонун жыйынтыктары жарыяланган: 24 күндөн кийин радионуклиддик вентрикулография бул жашоо мүнөзүндөгү татаал өзгөрүүлөр жүрөк оорусун калыбына келтире алаарын көрсөттү. Стенокардия кармоо жыштыгы 91% га азайган.
- 1990-жылы, Жашоо стили: Жүрөктү изилдөөнүн натыйжалары, биринчи жолу рандомизацияланган көзөмөлгө алынган сыноо, жашоо мүнөзүнүн өзгөрүлүшү коронардык артерия ооруларынын өнүгүшүн гана төмөндөтө тургандыгын көрсөткөн. 5 жылдан кийин бейтаптардагы жүрөк оорулары 2,5 эсе аз кездешкен.
- Көрсөтмө долбоорлордун бири ар кандай медициналык борборлордон 333 бейтаптын катышуусу менен ишке ашырылды. Бул бейтаптарга реваскуляризация (жүрөк кан тамырларын хирургиялык жол менен оңдоо) көрсөтүлүп, алар жашоосун ар тараптуу өзгөртүүнү чечип, андан баш тартышты. Натыйжада, мындай татаал өзгөрүүлөрдөн улам бейтаптардын дээрлик 80% хирургиялык операциядан кача алышкан.
- 2974 бейтапты камтыган дагы бир демонстрациялык долбоордо бир жыл бою 85-90% программасын аткарган адамдардын ден-соолук көрсөткүчтөрүнүн бардыгы статистикалык жана клиникалык жактан жакшыргандыгы аныкталды.
- Изилдөөлөр жашоонун татаал өзгөрүүлөрү гендерди өзгөртө тургандыгын аныктады. 501 айда эле 3 гендин экспрессиясында оң өзгөрүүлөр катталган. Басылып чыккан гендерге сезгенүүнү, кычкылдануу стрессин жана РАС онкогендерин козгоочу, эмчек, простата жана жоон ичеги рагынын өнүгүшүнө шарт түзгөн гендер кирди. Көбүнчө бейтаптар: "Ой, менин гендерим начар, эч нерсе кыла албайм" деп айтышат. Бирок, жашоо мүнөзүнүн өзгөрүшү көптөгөн гендердин экспрессиясын тез өзгөртө алаарын билгенде, бул абдан түрткү берет.
- Жашоо образын өзгөрткөн пациенттерге жүргүзүлгөн изилдөөлөрдүн натыйжасында мындай татаал өзгөрүүлөрдөн кийин 30 айдан кийин теломеразанын (милдети теломерлерди узартуу - хромосомалардын акыркы бөлүктөрү) 3% га көбөйүшү байкалган.