Өнөктөштөр аларга эң жаман амалдарды кечиришет. Бийлик ар дайым алар тарапта. Аларга чыккынчылык кылгандар да тоо менен туруштук берүүгө даяр. «Блиллиант сволочтардын» сыры эмнеде?
Акыркы убакта жылдыздарыбыздын мурунку күйөөлөрүнүн аларды шылдыңдап, кемсинтип, токмоктогон окуяларын көп окуп жатабыз. Бул жерде суроо туулат: кантип ийгиликтүү жана сулуу аял өнөктөш катары ушундай адамды тандап алат? Эмне үчүн анын ыктарын байкаган жок?
Мүмкүн, мурунку күйөөлөр психологдор «караңгы триада» деп атаган сапаттарга ээ — нарциссизм, макиавеллизм (башкаларды манипуляциялоо тенденциясы) жана психопатия. Акыркы изилдөөлөр эмне үчүн кыйратуучу мүнөзгө карабастан, дал ушул сапаттар ээлерин өзүнө тартып турганына жарык чачат.
Николас Хольцман жана Майкл Струбе Вашингтон университетинен (АКШ)1 физикалык жагымдуулук менен нарциссизмге, психопатияга жана макиавеллизмге болгон ыктын ортосундагы байланышты издеген. Алар лабораторияга 111 студентти чакырышкан. Биринчиден, алар сүрөткө түшүп, андан кийин алардан кийимдерин алдын ала даярдалган кийимдерге алмаштырууну суранышкан - мүмкүн болушунча жөнөкөй жана нейтралдуу.
Ошондой эле аялдардан бардык макияжды, зер буюмдарын жууп, чачтарын куйрук кылып коюуну суранышкан. Анан алар кайрадан жаңы образда сүрөткө түшүштү. Хольцман менен Штрубе тартылып алынган кадрларды бейтааныш адамдардын тобуна көрсөтүп, аларга физикалык жагымдуулугу боюнча баа берүүнү суранышты. Алар окуучулардын кайсынысы кийимдер, косметика жана аксессуарлардын жардамы менен өздөрүн тайсалдабас кыла алганын түшүнгүсү келген.
Жашыруун нарциссисттер жана манипуляторлор башкаларга караганда жагымдуу эмес, бирок алар өздөрүн жакшыраак көрсөтүүдө.
Андан соң изилдөөчүлөр катышуучулардын психологиялык портретин жасашты, ошондой эле телефон жана электрондук почта аркылуу алардын тааныштары жана достору менен маектешти. Өзүнүн жана башка адамдардын баасын кошуп, алар ар бир окуучунун профилин ойлоп табышты.
Алардын айрымдары «кара үчилтиктин» классикалык мүнөздөмөлөрүн көрсөтүштү: төмөн эмпатия, чек араны бузуу жана башкаларды өз максатына жетүү үчүн колдонуу тенденциясы, статуска жана кадыр-баркка умтулуу. Көрсө, бул адамдарды бейтааныш адамдар эң жагымдуу деп эсептешкен.
Алардын мурунку жана кийинки сүрөттөрүнүн рейтингинин ортосундагы ажырым максималдуу экени кызык болду. Башкача айтканда, тымызын напсилер жана манипуляторлор жөнөкөй футболка жана спорттук шым кийип жүргөндө башкалардан жагымдуулугу жагынан ашып түшүшкөн эмес. Демек, кеп алар өздөрүн жакшыраак көрсөтө алышат. Бул маалыматтар мурунку изилдөөлөрдүн натыйжалары менен шайкеш келет: нарциссисттер биринчи караганда башкаларга караганда сүйкүмдүү.
Окумуштуулар бул жерде эки өзгөчөлүк айкалышкан деп болжолдошууда: манипуляторлордун өнүккөн социалдык “интеллекти” жана биздин кабылдоо каталары. Нарциссисттер бизге таасирлентүү жөндөмдүүлүгүнөн улам сүйкүмдүү көрүнөт: алар укмуштуудай көрүнөт, көп жылмайышат, дене тилин чебер колдонушат. Аларды өзүн көрсөтүүнүн чеберлери десек болот. Өздөрүнө көңүл бурууну, кызыгууну оятууну абдан жакшы билишет.
Кимдир бирөө бизге сулуу жана сүйкүмдүү көрүнгөндө, биз аны боорукер, акылдуу жана ишенимдүү деп эсептейбиз.
Адамдын физикалык жагымдуулугу көбүнчө башка бир катар оң сапаттар менен байланышкан, бул кубулуш «гало эффекти» деп аталат. Кимдир бирөө бизге сулуу жана сүйкүмдүү көрүнсө, биз аны боорукер, акылдуу жана өзүнө ишенген деп ойлойбуз. Бул, атап айтканда, манипуляторлорго өздөрүнүн курмандыктары менен ынак болууга, лидерлик орундарды ээлееге жана ишенимдүү колдоочуларды табууга жардам берет.
Нарциссисттер менен социопаттар мамиленин маңызын түшүнүшпөйт, ошондуктан алар укмуштуудай образды жаратууга көп күч жумшашат. Жана бул ынандырарлык: биринчи таасирдин таасири түбөлүккө созулбайт. Алардын көздөрүнө чачкан чаң эртеби-кечпи басат. Сыйкыр бузулат. Тилекке каршы, көп учурда өнөктөштөр жана достор аларга ушунчалык байланып калгандыктан, мамилени үзүүгө күч таба алышпайт.
Бирок көбүнчө интуиция башыбыздагы идеалдуу сүрөттөлүшкө дал келбеген нерсени кармайт: муздак көз караш, тондун тез өзгөрүшү, жашырылган кошоматчылык... Сезимдериңизге кулак салыңыз: эгерде алар коңгуроо сигналдарын беришсе, балким, сиз бул адамдан алыс болушуңуз керек.
1 Социалдык психология жана инсандык илим, 2013, том. 4, № 4.